بیماری آسم چیست و چگونه میتوان آن را درمان کرد؟

آسم بیش از اینکه یک بیماری باشد بعنوان یک مکانیسم دفاعی فیزیولوژیک تلقی میشود. نایژه ها لوله های زنده ای هستند که رابط فضای داخل ریه و محیط مستقل از بدن بوده و درضمن مسئول صحت جریان هوا نیز هستند. ساختار آنها متشکل از یک لایۀ سلولی در سطح داخلی لوله است که با مژه های سطح خود ذرات معلق در هوا را حس میکنند و  یک آستر عضلانی فنری شکل آنها را فراگرفته است. این دو لایه با هم تعامل تنگاتنگ و دقیق دارند. بعلاوه یک مجموعه تشکیلات ایمنی در عمل آنها دخیل بوده و تحت کنترل شبکه اعصاب نباتی موضعی (سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک) نیز می باشند. به محض عبور هوای نامطلوب در همگامی با هم فنر عضلانی را تنگ کرده و مانع عبور ذرات معلق مضر به فضای پایین تر و لذا مانع آسیب به بافت ظریف ریه میشوند. برای همه پیش آمده که چنانچه در محیط نامطبوع و نامطلوب قرارگیرند، احساس تنگی نفس و حتی خفگی کرده و از محیط خارج میشوند. این یک واکنش فیزیولوژیک طبیعی است (نورمورآکتیو).

نکتۀ اول: در برخی افراد جامعه (حدود 4%) بطور سرشتی این شبکه عصبی تعادل و همخوانی طبیعی را نداشته و لذا واکنش بیش از حد لازم و نابجا نشان میدهد (هیپررآکتیو) و موجب تنگی غیرعادی و خود به خود مجاری تنفسی شده، احساس تنگی نفس آزارنده و صدای خس خس تنفسی و حتی خفگی میشود. از آنجا که شبکه اعصاب نباتی تحت سیطره ساعت زیستی بدن میباشد، به کیفیت زمانی آسم قائل میباشیم. این موارد اغلب در سحرگاه پیش آمده شخص را بیدار کرده وادار به نوشیدن مقداری آب سرد یا برخورد به هوای سرد (جهت تحریک سمپاتیک) مینماید. در معدودی ازین افراد چنین حالت در نقطۀ مقابل یعنی در شامگاه و در برخی در هر دو زمان حادث میشود. این کیفیت یک حالت آسم درون زا بشمار میاید. خوبست به این نکته آگاه باشیم.

نکتۀ دوم: علاوه بر زمان حمله آسم آگاهی ازکیفیت مکانی آسم نیز ارزنده است. بیماران در میابند که در مکانهای خاصی دچار حمله آسم میشوند. مثلا در آشپزخانه، حمام، انبار یا حیاط خانه و نیز در گلخانه‌ها، کارخانه‌ها، کارگاه یا انبار مواد شیمیائی، پتروشیمیائی، صنعتی و یا محصولات کشاورزی، دامی و غیره و گاهی در سفر به نقاط دیگر چه خشک و کویری و یا گرم و شرجی، کوهستان یا جلگه بسته به اینکه فرد به کدام مستعد باشد. این نوع تحریک نایژه ها توسط استنشاق آغشتگی ها و آلودگی های مواد خارجی را آسم برون زا مینامیم.

نکتۀ سوم: ذرات استنشاقی موجد آسم بسیار متنوع هستند. آنها که خصلت پروتئینی دارند عموما آلرژن نامیده میشوند. پروتئین های گیاهی مانند گرده و غبار گیاهان در خانه خیابان پارک ها و غیره که بخصوص در بهار و تابستان افزایش میابند، ذرات قارچ های هوائی که در هوای شرجی تابستان پراکنده میشوند و برخی موجودات ذره بینی در فضای گرم و بسته زمستانی در منازل و محل اجتماعات رشد میکنند. پروتئین های حیوانی مثل ذرات بزاق و پوسته و شوره و پر و موی حیوانات در خانه یا در محل نگاهداری یا پرورش آنها و نیز پوسته حشرات مثل سوسک خانگی. مواد شیمیائی و صنعتی در انبارها، کارگاه ها و کارخانه ها بخصوص اگر تهویه ناکافی باشد. غبارهای بومی مناطق خشک کویری و یا مناطق گرم و شرجی، کوهستان و جنگل، جلگه ها و مزارع.

میبینیم که تحریک پذیری آسم بسته به مجموعه ای از عوامل طبیعی یا صناعی و مکان و زمان متفاوت بوده و هر کسی میتواند کم و بیش به وضع خاص خود پی ببرد. جالب این است که برخورد با این مواد محرک بسته به چگونگی پاسخ ایمنی میتواند ظرف مدت کوتاه از چند دقیقه تا یک ساعت حمله آسم را آغاز کند، (فاز اولیه یا زودرس) و یا حدود دوازده ساعت بعد سبب ایجاد حمله شود (فاز ثانویه یا دیررس) و در برخی افراد هر دو فاز دیده میشوند.

نکتۀ چهارم: حال به موارد عملی در کشف و کنترل و درمان آسم میپردازیم:

الف) باید بدانیم که آسم بسته به سرشت و استعداد بعضی افراد در دهه اول و دوم عمر بروز میکند و در برخی دیگر در دهه چهارم و پنجم وجود سابقه فامیلی باید مد نظر باشد.

ب) آگاهی از مراتب زمانی و مکانی و مواد مضره جهت احتراز از بروز حمله بویژه برای والدین کودکان آسمی ضروریست همچنین کاربرد لوازم ایمنی مثل ماسک و تهویه برای بزرگسالان حتمی است.

پ) مصرف داروهای گشادکننده نایژه‌ها در زمان و به مقدار توصیه شده از ابزار درمانیست. رایج ترین آن افشانه سالبوتامول میباشد البته نابجاست که در زمان حمله، آن را مصرف کرده ولی همچنان در آن محیط نامطلوب حضور داشته و فعالیت کنیم.

ت) کشف و کنترل آلرژن ها کاری پر هزینه و دراز مدت میباشد که همیشه لزوم پیدا نمیکند.

ث) احتراز از پدیده های خاص جانبی زیر که سبب تکرر یا بروز یا تشدید حملات آسم میشوند:

1. ورزش در حدی که تنگی نفس دهد.
2. کنترل برگشت مواد اسیدی معده که با نفوذ به حنجره ونایژه ها “پ هاش” محیط را تغییر داده سلول های نایژه را آزرده کرده آنها را تحریک پذیر میکند.
3. استنشاق در هوای سرد مخاط نایژه ها تحریک پذیر میکند.
4. عفونت های دستگاه تنفس که دفاع سیستم را مختل میکنند.
5. عفونت ها و التهاب دستگاه تنفس فوقانی که براحتی به نایژه ها گسترش میابند.
6. اضطراب و خستگی روانی نظارت دستگاه اعصاب فوقانی را بر دستگاه سمپاتیک متزلزل میکند.
7. داروهای ضد التهاب مثل آسپرین و بروفن و برخی داروهای قلبی سبب تحریک وبروز آسم میشوند.
8. و بالاخره دربرابر توصیه های در و همسایه محترما بله بگوئید ولی انجام ندهید!!!!!

دکتر ساسان صابر

متخصص ریه