تعریف پرکاری تیروئید و علل آن

در پرکاری تیروئید، غده تیروئید بیش از حد نیاز بدن، هورمون تیروئید تولید می کند؛ پس وقتی که هورمون تیروئید افزایش می یابد، فرد دچار پرکاری تیروئید می شود. اغلب علل پرکاری تیروئید را میتوان به سه دسته کلی بیماری گریوز، گواتر چند گرهی سمی، آدنوم سمی تیروئید تقسیم کرد. شایع ترین علت پرکاری تیروئید، بیماری خود ایمنی گریوز است که به علت تولید آنتی بادی تیروئید ایجاد می شود. همچنین ممکن است در داخل غده تیروئید یک یا چند گره ایجاد شود که بطور خودکار هورمون تیروئید ساخته و باعث افزایش سطح هورمونهای تیروئیدی شوند.

از دیگر علل پرکاری تیروئید که به دلیل التهاب تیروئید بر اثر عفونت‌های ویروسی ممکن است اتفاق بیافتد، انواع تیروئیدیت ها هستند که بر اثر التهابی که ایجاد می شود، سلول های تیروئید آسیب دیده و هورمون های تیروئید به داخل خون سرازیر می شوند و باعث علائم پرکاری می شود که اغلب موقتی بوده و خودبخود برطرف می شود. البته این التهاب تیروئید می تواند بر اثر مصرف بعضی داروها مانند آمیودارون، یا به دنبال زایمان نیز اتفاق بیافتد. با توجه به این که غده هیپوفیز است که به غده تیروئید دستور ساخت هورمون می دهد، لذا در صورت پرکار شدن آن قسمت از هیپوفیز که مسئول این جریان می باشد (اغلب بر اثر توده خوش خیم هیپوفیز) می تواند منجر به پرکاری تیروئید شود.

علائم پرکاری تیروئید و راه تشخیص آن

تیروئید نقش ویژه ای در سوخت وساز بدن دارد پس اگر دچار پرکاری شود منجر به افزایش سوخت و ساز در بدن و درنتیجه ایجاد تظاهراتی مانند: تپش قلب، تعریق، کاهش وزن علیرغم اشتهای خوب می شود. سایر علائم آن شامل اسهال، پرادراری، خستگی، عدم تحمل به گرما، افزایش تحریک پذیری و عصبانیت زودرس، اختلال در عادات ماهانه در خانمها می باشد. تشخیص بیماری با انجام آزمایش خون و چک سطح هورمون های تیروئیدی می باشد. همچنین شواهدی چون گواتر یا بزرگی تیروئید، پوست گرم و مرطوب، لرزش دست، ضعف عضلات، بزرگ شدن پستان در مردان، تپش قلب و حتی نامنظمی در ضربان قلب ممکن است دیده شود. در بیماری گریوز علاوه بر موارد فوق ممکن است در یک سوم موارد شاهد درگیری های چشمی به شکل بیرون زدگی کره چشم و حالت خیرگی و قرمزی و ورم ملتحمه چشم و حتی دوبینی باشیم که علامت بسیار مهمی بوده و نیاز به بررسی و درمان دراد چون در صورت عدم درمان کافی در نهایت ممکن است به نابینایی منجر شود.

در پاسخ به این سوال که چه کسانی باید برای بررسی پر کاری تیروئید اقدام کنند، باید پاسخ داد که هر فردی با مشاهده علائم مذکور باید به پزشک مراجعه کند تا علاوه بر معاینه در صورت لزوم برای ایشان درخواست آزمایشات تیروئیدی شود.

راه‌های درمان پرکاری تیروئید

درمان پرکاری تیروئید بسته به عامل زمینه ای متفاوت است. بیماران مبتلا به بیماری گریوز اغلب با داروهای ضد تیروئید تحت کنترل در می آیند ولی علاوه بر آن از تجویز ید رادیواکتیو به صورت قطره خوراکی یا جراحی برای خارج کردن تیروئید نیز ممکن است در درمان این بیماران استفاده شود. داروی ضد تیروئید مرسوم مورد استفاده متی مازول می باشد که در یک یا چند وعده قابل استفاده می باشد و نیاز به ناشتایی ندارد. در بیمارانی که گواتر چند گرهی سمی دارند درمان با ید رادیواکتیو یا جراحی مورد استفاده قرار می گیرد. قطره ید رادیواکتیو به صورت یک یا چند جلسه استفاده می شود و نیاز به یک سری مراقبت ها در مدت کوتاهی بعد از تجویز دارد.

نکته حائز اهمیت این است که نباید در بیماران باردار یا شیرده و اطفال از این روش درمان استفاده کرد. در مورد جراحی تیروئید که در پرکاری تیروئید انجام می شود اغلب کل غده برداشته می شود و تیروئید بسیار کمی باقی می ماند که قادر به تولید هورمون در حد طبیعی نیست در نتیجه باید قرص لووتیروکسین مانند یک فرد مبتلا به کم کاری تیروئید تجویز شود. در صورتی که علت پرکاری تیروئید از هیپوفیز منشا بگیرد، دررمان آن خارج کردن توده هیپوفیزی می باشد.

پیگیری‌های لازم بعد از درمان

معمولا بیماران مبتلا به بیماری گریوز بعد از درمان با داروی ضد تیروئید علاج می شوند ولی ممکن است بیماری عود کند لذا حتما باید تحت پیگیری و نظارت مستقیم توسط پزشک معالج خود قرار داشته باشند. در مورد انواع التهاب های تیروئید یا تیروئیدیت چون بیماری اغلب موقت است و خودبخود برطرف می شود جای نگرانی خاصی نیست ولی این بیماران ممکن است در ادامه مبتلا به کم کاری تیروئید دائمی شوند لذا نیاز به پیگیری آزمایشات به طور دوره ای توسط پزشک دارند.

دکتر امیر ضیائی

فوق تخصص غدد و متابولیسم