کم کاری تیروئید چیست و علل آن چه می‌باشند؟

کم کاری تیروئید در واقع غده تیروئید قادر نیست به میزان کافی هورمون تیروئید برای فعالیت نرمال بدن تولید کند بنابراین زمانی که هورمون تیروئید کاهش پیدا می کند فرد دچار کم کاری تیروئید می شود. شایع ترین علت کم کاری تیروئید، بیماری های خود ایمنی هستند که غیر قابل پیشگیری نیز می باشند. سیستم ایمنی نرمال از بدن در برابر عفونت ها و عوامل خارجی محافظت می کند ولی در مواردی که خود ایمنی ایجاد می شود؛ سیستم ایمنی به اشتباه سلول ها و آنزیم ها را بیگانه تلقی می کند و اشتباها به آن ها حمله می کند. این حالت در خانم ها شایع تر است. یکی دیگر از علل کم کاری تیروئید، خارج کردن تمام یا قسمتی از غده به دلایلی چون گره، پرکاری یا سرطان تیروئید یا گواتر بزرگ می باشد، که با خارج کردن تمام تیروئید حتما کم کاری تیروئید را خواهیم داشت.

علل و علائم کم کاری تیروئید

علل مادرزادی کم کاری تیروئید به این شکل است که برای مثال نوزاد ممکن است از بدو تولد فاقد تیروئید باشد یا اینکه تیروئید در بدن نوزاد نتواند به خوبی کار کرده و هورمون ترشح کند. التهاب تیروئید نیز به علت عفونت ویروسی می‌تواند رخ دهد؛ در این حالت، ذخایر هورمونی به داخل خون آزاد می‌شود و در نهایت باعث بروز علائم کم‌کاری تیروئید می‌شود؛ ‌البته کم‌کاری تیروئید به دلیل التهاب، اغلب موقتی است. از طرف دیگر علل ساخته دست بشر مانند علل دارویی نیز می تواند علت کم کاری تیروئید باشند؛ داروهایی مانند “آمیودارون” و “لیتیوم” و بعضی از داروهای جدید ضد سرطان می‌توانند باعث کم‌کاری تیروئید شوند. امروزه به دلیل مصرف ید کافی در کشورمان کمتر دچار کم کاری تیروئید ناشی از کمبود ید هستیم. مواد غذایی به اصطلاح گواتروژن در صورت مصرف بیش از حد معمول (مانند انواع کلم، کلم بروکلی، کلم پیچ، گل کلم) نیز می توانند از علل کم کاری تیروئید باشند که در فرهنگ غذایی ما اغلب استفاده رایجی ندارند.

آسیب به غده هیپوفیز نیز که به غده تیروئید دستور می‌دهد چه میزان هورمون بسازد، می‌تواند باعث بروز کم‌کاری تیروئید شود که این امر اغلب در اثر جراحی‌ هیپوفیز، ضربه به سر یا توده‌های ایجاد شده در مغز رخ می‌دهد. سابقه پرتودرمانی در ناحیه گردن و ابتلای سایراعضای خانواده به بیماری تیروئید هم می‌توانند از دیگر علل ابتلای فرد به کم‌کاری تیروئید باشد.

راه‌ تشخیص کم کاری تیروئید

تیروئید نقش ویژه ای در سوخت وساز بدن دارد و زمانی که کم کاری ایجاد می شود سوخت و ساز کم می شود و بیمار ممکن است از عدم تحمل به سرما، خشکی پوست و مو، ریزش مو، افزایش وزن علیرغم کاهش اشتها، اختلال در نظم یا حجم عادات ماهانه در خانم ها، افسردگی و یبوست شکایت داشته باشند. البته همان طور که ملاحظه می کنید علائم مذکور هیچ کدام نمی تواند قطعا بیان کننده کم کاری تیروئید باشد و صرفاً با مشاهده این علائم نمی‌توان بیماری را تشخیص داد. لذا برای تشخیص کم کاری تیروئید نیاز به انجام آزمایش خون و چک سطح هورمون های تیروئیدی است که در کنار معاینه غده تیروئید توسط پزشک و بررسی نشانه های مربوط به کم کاری تیروئید (خشکی پوست و مو، ته رنگ زرد در پوست، پف زیر چشم‌ها، ریزش ابرو بخصوص در قسمت خارجی آن، ریزش موی شدید و ورم پاها) در فرد انجام می شود.

در پاسخ به این سوال که چه کسانی باید برای بررسی کم کاری تیروئید اقدام کنند، باید پاسخ داد که هر فردی با مشاهده تغییرات در سلامت و کاهش در توانایی فعالیت های معمول و سابقه جراحی های تیروئید باید به پزشک مراجعه کند، در این بین، سابقه رادیوتراپی در ناحیه گردن برای درمان سرطان، دریافت داروهای خاص و ابتلاء سایر اعضای خانواده به کم کاری تیروئید جزو مواردی هستند که افراد حتما باید مورد بررسی تیروئیدی قرار گیرند.

راه‌های درمان کم‌کاری تیروئید

ماده هورمونی که برای جایگزینی هورمون های تیروئید تجویز می شود، نامش لووتیروکسین می باشد که در واقع همان هورمون تیروئید بدن است. نکاتی برای مصرف آن لازم است رعایت شود که در این قسمت به آن می پردازیم:

• بهتر است نیم ساعت قبل از صبحانه، قرص تیروئید مصرف شود.
• از مصرف همزمان قرص های دیگر همراه با قرص تیروئید باید اجتناب کرد چون این داروها مانع جذب قرص تیروئید خواهند شد، پس این داروها (قرص پنتوپرازول، امپرازول، قرص کلسیم، قرص آهن، شربت ضد اسید معده حاوی آلومینیوم) باید حداقل 4 ساعت با قرص لووتیروکسین فاصله مصرف داشته باشند.
• حتما دو تا سه ماه بعداز تغییر دوز دارو لازم است بیمار تحت نظر قرار گیرد.
• همچنین فردی که قرص کم کاری تیروئید می خورد و باردار می شود باید به محض تشخیص بارداری دوز قرص خود را زیاد کند و بلافاصله به پزشک خود مراجعه کند.
• همچنین اگر روزی فرد فراموش کند قرص تیروئید خود را مصرف کند می تواند روز بعد با خوردن دو تا قرص همزمان، آن دوز را جبران کرد.

پیگیری‌های لازم جهت درمان

این که آیا دارو را می توان قطع کرد یا باید برای تمام طول عمر مصرف نمود، همیشه جزو سوالاتی است که بیماران مبتلا به کم کاری تیروئید می پرسند. در جواب باید ذکر کرد که به استثنای مواردی که تیروئید به دلیل ویروس و یا بعد از حاملگی بطور موقت دچار التهاب می شود، در اکثر موارد کم کاری تیروئید برگشت ناپذیر است و فرد باید به شکل قرص این مواد هورمونی را جبران کند.

در ضمن باید توجه شود که اگر فرد پس از مصرف دارو مجدداً دچار علائم کم‌کاری یا پرکاری تیروئید شامل اسهال، تپش قلب، عدم تحمل گرما، تعریق زیاد و … شد یا دچار تغییر وزن شدیدی شد، باید برای آزمایش مجدد و معاینه به پزشک خود مراجعه کند. همچنین ذکر این نکته حائز اهمیت است که داروی تیروئید نباید به هیچ عنوان به صورت خودسرانه قطع شود و با توجه به اهمیت موضوع مجددا تاکید می شود که با توجه به این که بیماران دچار کم‌کاری تیروئید عمدتاً باید دارو را به مدت طولانی مصرف کنند،‌ اگر فردی یک دوز از دارو را فراموش کرد می‌تواند قرص‌ را در ساعات یا روزهای دیگر مصرف کند.

دکتر امیر ضیایی

فوق تخصص غدد و متابولیسم