بررسی ساختاری و کارکردی آزمون‌های تنفسی (تست تنفس)

دستگاه تنفس یکی از ۸ دستگاه بدن است که در انسجام با هم به حیات تداوم می بخشند و هر کدام وظیفه زیستی خاصی را به عهده دارند. وظیفه این دستگاه تامین و تنظیم گازهای اکسیژن و کربنیک مورد نیاز متابولیسم در هر لحظه و در تمام شرایط اعم از استراحت، فعالیت، حالت بیماری، و سلامت می باشد. روشن است که اختلال در عمل این دستگاه به خصوص اگر ادامه یابد یا ترمیم نگردد نه تنها موجب نارسایی و خستگی تنفسی می گردد بلکه متابولیسم کل بدن را نیز مختل می کند. اینجاست که بررسی دستگاه تنفسی ضرورت می یابد . تعیین اشباع بافتی اکسیژن از راه پوست (SpO2) روش ساده و اولیه برای پی بردن به اختلال احتمالی در دستگاه تنفس می باشد.

قدم بعدی انجام آزمون گازهای خون شریانی است (CABG) که نکات پیچیده‌تری را بیان می کند. اما گاه لازم است که برای تصمیمات بعدی وضعیت بخش های دستگاه تنفس را به تفکیک بررسی کنیم : قفسه سینه، بافت ریه ها، نایژه ها، و سیستم کنترل تنفس. این منظور به دو طریق مقتضی و موازی با هم انجام می شود.

بررسی ساختاری:

شامل استفاده از روش های مختلف رادیوگرافی و انواع تکنیک های سی تی اسکن و ام آر آی و روش های سونوگرافی و غیره می شود.

بررسی کارکردی:

توسط روش های مختلف اسپیرومتری انجام می شود. نخست آنکه قفسه سینه و ریه های اسفنجی محاط در آن در هر دم با عمل پمپاژ خود حدود نیم لیتر و جمعا حدود ۷ لیتر در دقیقه هوای مستقل خارج از بدن را با تمام متعلقات معلق در آن جابجا میکنند. لذا با انجام تست ظرفیت حیاتی (FVC) کیفیت و کمیت آن را می سنجیم. کاهش این ظرفیت موید وجود بیماری های محدود کننده تنفس است.

دوم اینکه جریان هوا بین ریه ها و محیط بیرون لاجرم از مسیر نایژه ها عبور می کند و صحت این جریان منوط به قطر و مقاومت طبیعی این لوله هاست که در مواردی مثل آسم و برونشیت آسیب میبیند. این موارد را بیماری های انسدادی ریه می نامند و با تعیین حجم خروجی بازدم در مدت یک ثانیه (FEV1) سنجیده می شوند.

سوم اینکه میتوان با تست انتشار (DLCO) کفایت نفوذ گاز از جداره ظریف آلوئول ها را سنجید . اختلال در این تست نشانه آسیب بر دیواره های آلوئولی می باشد.

نکته دیگر اینکه دستگاه تنفس مانند هر دستگاه دیگری می تواند شرایط عادی را به راحتی تحمل کنند، مانند زندگی روزمره و یا اوقات استراحت. ولی ممکن است در شرایطی که نیاز به انرژی بالا اقتضا کند مانند فعالیت های سنگین و یا در همراهی با بیماری های دیگر ناکارآمدی و عیوب خود را آشکار سازد، آنگاه نیاز به تست های انگیزشی مثل تست تحریک نایژه ها(Metha colin) و تست های ورزش خواهد شد و یا سنجش قدرت عضلات تنفسی لازم میشود. و بالاخره میدانیم که سیستم تنفس در هنگام بیداری به طور خودکار فعالیت لازم را انجام می دهد ولی در برخی افراد به دلایلی هنگام خواب سیستم از حالت طبیعی خارج شده و انقطاع تنفس (Sleep Apnea) پیش می آید که در اینجا بررسی وضعیت تنفس در طول شب به کمک می آید(Polysomnography).

دکتر ساسان صابر

متخصص ریه